Cổ tục ở Kinh Bắc.

Tục hát quanh đình xã Quảng Lãm, huyện Võ Giàng

Tài liệu Bắc Ninh tỉnh khảo dị ghi như sau: Lại nói, xã ấy có tục trai gái ngồi lẫn chỗ nhau rồi hát vào ngày mồng 5 tháng 3 hàng năm vậy….Đến chiều các ông lão ra đình, thuê đào nương đến đình hát hầu thần. Các cô gái trong làng không được ra đình, chỉ ra ngoài ngõ trong làng, ngoài ngõ có mấy chục cô ngồi chơi và hát. Các chàng trai ngồi xuống, lấy tay ôm lấy cổ áo cô gái rồi hát. Trai gái ngồi hát, nếu có đôi trai gái nào có ý thuận tình yêu nhau thì đi sang ngõ khác, vào chỗ tối không để người khác biết, đôi trai gái này giao hợp với nhau, sau đó lại về ngõ cũ ngồi hát. Cô gái trở về ngõ cũ, chàng trai thì không trở về ngõ này, lại đi sang ngõ khác. Còn như đêm ấy, trai gái thuận tình giao phối, có người con trai lấy cô ấy làm vợ, có người chỉ giao phối, không lấy cô gái ấy làm vợ. Nếu người con gái có mang thì chàng trai mới lấy làm vợ…. Chỉ có đêm mùng 5 tháng 3 là cho các nam nữ chơi và hát trong làng, nếu thuận tình thì giao dâm… Nếu là đêm hôm khác, trai gái trong làng mà giao dâm, tuần phiên bắt được sẽ bắt đôi trai gái này trói ở công sở…và phạt mỗi người 3 quan tiền.

Tài liệu này còn ghi việc cách giải thích của dân làng về tục hát này là có một năm làng không cho nam nữ giao dâm nên năm đó trong xã bất an, trẻ em và trâu bò dịch bệnh, chết nhiều cho nên về sau dân không dám bỏ tục này. Những câu hát được ghi lại cũng khá thú vị ví như:

Hỡi người quân tử đi đâu

Ngõ này thanh mát làu làu chẳng chơi

Chúng ta duyên phận bởi giời

Xưa nay kì ngộ mấy người hỡi anh

Nhà ông có đống dấm to

Có con gái lớn không cho lấy chồng

Ai vào cứ bảo rằng không

Để con gái lớn chổng mông mà gào…

Xa xôi xin chớ ngại ngùng

Mai sau loan phượng vui chung một nhà…

Tục hát và đánh chen ở xã Nga Hoàng, huyện Võ Giàng

Tài liệu viết: Lại hỏi, xã ấy vào ngày 11 tháng 2 có lệ nhập tịch tế thần…Tế xong, toàn dân cùng ăn uống ở đình. Đến chiều tối, mướn ca kỹ đến hát hầu thần ở đình. Ca kỹ hát ở chính giữa đình. Hai bên đình là chỗ trai gái đến xem hát. Nếu con trai thấy con gái đứng chỗ nào thì người con trai cũng đến chỗ đó đứng, con trai thân áp sát vào giữa đám con gái, thân người con trai sát thân người con gái, tay người con trai điểm vào ngực người con gái.

Đêm đó thuê ca kỹ đến hát thờ thần từ 7,8 giờ tối đến 4,5 giờ sang mới thôi. Đêm ấy từ lúc ca kỹ bắt đầu đến lúc thôi hát, đôi trai gái nào thuận tình, thì người con trai dẫn người con gái ra chỗ nào tối ở ngoài đình, hai người giao dâm với nhau, không dám làm việc đó ở trong đình, vì đôi trai gái sợ có uế khí với thần. Trai gái sát người vào nhau điểm ngực ở trong đình thì được, nhưng nếu đã giao dâm với nhau thì không được ở trong đình. Nếu như đêm ấy xã thuê ca kỹ hát thờ thần, không có con trai con gái trong xã ra đình xem hát, không có người con gái nào để đánh chen điểm ngực, thì đêm đó, mọi người dân xã trong đình tự nhiên sinh ra cãi nhau, hoặc người ca kỹ gây sự với người trong xã, hoặc người trong xã gây sự với nhau, mọi người sinh ra ẩu đả. Cho nên, năm nào vào đêm hôm đó, ca hát hầu thần cũng có nam nữ ra đình xem hát, đánh chen, điểm ngực thì mới tránh được nảy sinh những chuyện bất bình.

Tục hát úp đèn thờ thần, điểm ngực ở Ném Thượng.

Làng Ném Thượng sáng ngày Rằm tháng giêng có tục giết lợn tế thần. Tối hôm đó mời đào nương đến hát. Tài liệu trên chép:

Khấn xong, mọi người cùng lễ bái thần. Mọi việc xong thì người già ngồi một gian bên trong đình xem hát. 3,4 người kỳ mục ngồi ở gian giữa, trong chỗ có hương án, đánh trống xem hát. Đào nương đứng ở ngoài hương án mà ca hát. Đàn ông, đàn bà, người già trong làng đều ra đình xem và nghe hát.

Ca hát từ đó đến 8,9 giờ tối thì thắp đèn, hát đến chừng 2 giờ đêm. Một người kỳ mục bưng đĩa đèn đứng thẳng trên mặt đất giữa đình, lấy một cái chõ úp lên trên đèn ( chú thích: Tục cổ thì tắt đèn đi, nay thì lấy chõ úp lên), trong đình, trong cung ấy tối om om. Một người kỳ mục ngồi ở gian chính giữa mới nhảy xuống sờ ngực người đào nương. Còn đàn ông đàn bà người nào người nấy thấy đèn bị che đi, lại thấy kỳ mục sờ ngực đào nương thì các đàn ông cũng sờ ngực đàn bà.

Khoảng ba phút đồng hồ thì có một người nhấc cái chõ ra, đèn lại sáng. Mọi người không sờ ngực nữa, lại ngồi nghiêm chỉnh như cũ để nghe hát…

Nếu năm nào nhập tịch tế thần không mướn đào nương đến đình hát thờ thần, lại không sờ ngực đào nương, không có đàn ông sờ ngực đàn bà thì năm ấy trong làng trâu bò lợn gà phần nhiều đều bệnh tật, người người đều không được yên…Nếu… có mướn đào nương đến hát và đàn ông sờ ngực đàn bà ở trong đình thì năm đấy nhân dân được bình yên, trâu bò lợn gà sinh sôi nảy nở…,lúa má tằm tang tươi tốt...